Crohn's faamaʻi

faamai o le Crohn

La faamai o le Crohn o se fa'ama'i fulafula tumau o le faiga o mea'ai (intestinal tele), lea e tupu a'e i avanoa ma vaega o le fa'amagaloga. O lo'o fa'aalia tele i fa'alavelave o tiga o le tino ma tatā, lea e mafai ona umi ni nai vaiaso po o ni nai masina. E mafai ona tupu le vaivai, pa'u o le mamafa ma e o'o lava i le le lava o taumafa pe a leai se togafitiga e faia. I nisi tulaga, fa'ailoga e le fa'amama, lea e a'afia ai le pa'u, sooga po'o mata e ono a'afia ma le fa'ama'i. 

E fa'afefea ona e iloa fa'ailoga o le ma'i a Crohn? 

Afai ei ai sau faamai o le Crohn, o le mumū e mafai ona afaina ai soʻo se vaega o le vaega o meaʻai, mai le gutu e oʻo i le anus. Ae o le tele o taimi e to'a i le fa'asagaga o lesiama laititi ma tagata o le nōfoaga (toto tele).

O le ma'i o Crohn po'o le ulcerative colitis?

La faamai o le Crohn na muamua faamatalaina i le 1932 e se fomai tipitipi Amerika, le Dr Burril B. Crohn. E talitutusa i le tele o auala i le ulcerative colitis, o se isi faʻamaʻi masani o le manava. Ina ia iloa le eseesega, e faʻaaoga e fomaʻi tulaga eseese. O le colitis ulcerative e aafia ai na'o le tasi le vaega o le mea'ai (= fa'atapula'aina le vaega o le sa'o ma le kolone). Mo lana vaega, o le ma'i a Crohn e mafai ona a'afia ai isi vaega o le vaega o mea'ai, mai le gutu i le manava (o nisi taimi e alu ese ai vaega maloloina). O nisi taimi e le mafai ona iloa le eseesega o nei faʻamaʻi e lua. Ona tatou ta'ua lea o le alofa “Colitis le mautinoa”.

Ata o le ma'i a Crohn

O a mafua'aga o le ma'i a Crohn?

La faamai o le Crohn e mafua ona o le mumu faifai pea o puipui ma le loloto o le auala digestive. O lenei mumū e mafai ona oʻo atu ai i le mafiafia o puipui i nisi nofoaga, taʻe ma papala i isi. O mafuaʻaga o le mumū e le o iloa ma e foliga mai e tele, e aʻafia ai le kenera, autoimmune ma le siosiomaga.

Faʻasologa o mea faʻapitoa

E ui lava o le maʻi o Crohn e le o se faʻamaʻi atoatoa, o nisi kenera e mafai ona faʻateleina le avanoa e maua ai. I tausaga talu ai nei, na maua ai e le au suʻesuʻe le tele o genes faʻafitauli, e aofia ai le NOD2 / CARD15 gene, lea e faʻateleina ai le lamatiaga o le atiaʻe o le faʻamaʻi fa i le lima taimi.6. O lenei kenera e iai sona sao i le puipuiga o le tino. Peitai, isi mea e mana'omia mo le tupu mai o le ma'i. E pei o le tele o isi faʻamaʻi, e foliga mai o se faʻamaʻi faʻapitoa e tuʻufaʻatasia ma faʻafitauli o le siʻosiʻomaga poʻo le olaga e mafua ai le faʻamaʻi.

Autoimmune mafua'aga

E pei o le ulcerative colitis, o le ma'i o Crohn e iai uiga o se fa'ama'i autoimmune (= fa'ama'i lea e tau ai e le tino puipuia ona lava sela). E talitonu tagata suʻesuʻe o le mumu o le vaega o meaʻai e fesoʻotaʻi ma le faʻafefe o le tino o le tino puipuia mai siama poʻo siama i totonu o le gutu.

Mea tau siosiomaga

O loʻo maitauina o le aʻafiaga o le faʻamaʻi o Crohn e maualuga atu i atunuu tau pisinisi ma ua fa'atupula'ia pea talu mai le 1950. O lo'o ta'u mai ai e fa'apea o a'afiaga o le si'osi'omaga, masalo e feso'ota'i atu i le olaga i papalagi, e mafai ona iai se aafiaga tele i le amataga o le fa'ama'i. Peita'i, e le'i fa'ailoa mai se mea fa'apitoa. E tele auala o lo'o su'esu'eina. O le aafia i nisi o vailaau fa'ama'i, aemaise lava mai le vasega o le tetracycline, ose mea e ono lamatia ai31. O tagata ulaula e sili atu le lamatia o le atia'e o le ma'i. O tagata e nofonofo tele e sili atu ona afaina nai lo tagata e sili atu le toaaga32.

E mafai, ae leai se faʻamaoniga atoatoa, o se taumafataga e tele naua i gaʻo leaga, aano o manu ma suka e faʻateleina ai le lamatiaga.33

O le au suʻesuʻe o loʻo vaʻavaʻai i le tulaga e ono tupu ai se faʻamaʻi e a virusu po o se siama (salmonella, campylobacter) i le faʻaosoina o le faʻamaʻi. I le fa'aopoopoina i fa'ama'i e se microbe "fafo", a faapaleni flora totoga (fa'ata'ita'iga o siama e masani ona iai i totonu o le mea'ai) e ono a'afia ai18.

E le gata i lea, o nisi elemene e foliga mai o loʻo faia se puipuiga. E aofia ai le taumafa e tele alava ma fuala'au 'aina, fa'afeso'ota'i a'o le'i atoa le tausaga ma pusi po'o manu fa'ato'aga, appendectomy, fa'apea fo'i le maua i le gastroenteritis po'o fa'ama'i pipisi. manava34. E leai fo'i se feso'ota'iga i le va o tui MMR (measles-rubella-mumps) ma le fa'ama'i o Crohn.35.

Faʻamatalaga tau mafaufau

Ua leva ona manatu o le atuatuvale e mafai ona faoa faamalosi. Ae ui i lea, o suʻesuʻega na faia i le taimi nei e foliga mai e faʻafitia lenei manatu.

Tagata e ono lamatia

  • Tagata e talafaasolopito o aiga fa'ama'i inflammatory bowel (ma'i Crohn po'o le ulcerative colitis). O le tulaga lea mo le 10% i le 25% o i latou na aafia.
  • O nisi tagata e sili atu ona lamatia nai lo isi, ona o latou gafa. Mo se faʻataʻitaʻiga, o le nuʻu Iutaia (o le amataga o Ashkenazi), e 4 i le 5 taimi e sili atu ona aʻafia i le maʻi o Crohn.3,4.

E fa'afefea ona alualu i luma le ma'i a Crohn?

Ose ma'i faaumiumi e maua i le olaga atoa. Ole tele o taimi ole faamai o le Crohn e tupu a'e i fulafula fa'atasi ma vaitaimi o fa'amagaloga e mafai ona umi mo ni nai masina. E tusa ma le 10% i le 20% o tagata e maua le fa'amagaloga tumau pe a mae'a le amataga o le fa'ama'i. O le toe tupu (poʻo faʻalavelave) mulimuli le tasi i le isi i se auala e leʻi fuafuaina ma e eseese le malosi. O nisi taimi o fa'ailoga e matua malosi lava (le mafai ona 'ai, tafe toto, manava manava, ma isi) e mana'omia ai le falema'i.

Fa'alavelave fa'aletonu ma i'uga

La faamai o le Crohn e mafai ona oʻo atu ai i faʻafitauli eseese o le soifua maloloina. Ae ui i lea, o le ogaoga o faʻamaoniga ma faʻalavelave e matua eseese lava mai lea tagata i lea tagata.

Mafai faigata

  • A fa'alavelave o le fa'amamago. O le fula faifai pea e mafai ona mafiafia ai le alavaa o le vaega o mea'ai, lea e mafai ona o'o atu ai i se vaega po'o le poloka atoa o le vaega o mea'ai. E mafai ona o'o atu ai i le fulafula, ma'i, po'o le pua'i fo'i o feces. Atonu e mana'omia le falema'i fa'afuase'i e puipuia ai le tu'u o le inumaga.
  • Ma'i ma'i o lo'o i totonu o le fa'alava o le mea'ai.
  • Manu'a i tafatafa o le mea (fistula, ta'eta'e loloto po'o fa'ama'i masani).
  • O le tafe toto mai le vaega o mea'ai, e seasea ae ogaoga i nisi taimi.
  • O tagata e maua i le ma'i Crohn o le kolone e fa'atupula'ia la'ititi le fa'atupuina o le kanesa colon, aemaise lava pe a mavae ni nai tausaga o le fa'ama'i, e tusa lava pe o lo'o i ai togafitiga. O le mea lea e fautuaina ai le vave faia o su'esu'ega masani mo le kanesa colon.

O taunuuga e ono tupu

  • A le lava meaai, aua i taimi o faʻalavelave, e faʻaitiitia ai le 'ai o tagata gasegase ona o le tiga. E le gata i lea, o le gafatia e faʻafefe ai meaʻai e ala i le puipui o le inumaga e faʻafefeteina, i le gagana faʻafomaʻi tatou te talanoa ai i le malabsorption.
  • Un fa'aletonu le tuputupu a'e ma le talavou i tamaiti ma talavou.
  • O le anemia o le uʻamea, ona o le tafe toto i totonu o le vaega o meaʻai, e mafai ona tupu i le leo maualalo ma e le mafai ona iloa e mata le lava.
  • O isi fa'afitauli fa'alesoifua maloloina, e pei o le gugu, tulaga o le pa'u, fula o mata, papala o le gutu, ma'a fatuga'o po'o ma'a gall.
  • O le ma'i a Crohn, pe a i ai i le vaega "gaoioiga", fa'ateleina le lamatiaga ofaapa'u fa'afuase'i i fafine ma'itaga o lo'o maua. E mafai ona faigata ai le tuputupu aʻe o le pepe. O le mea lea e taua ai le pulea lelei e fafine o loʻo manaʻo e maʻitaga a latou faʻamaʻi i le fesoasoani o togafitiga ma faʻatalanoa ma latou fomaʻi.

E toafia tagata ua aafia i le ma'i a Crohn?

E tusa ai ma le upega tafaʻilagi a le Afa, o loʻo i Northwest Europe ma Amerika matou te maua ai le toʻatele o tagata e aʻafia i le faʻamaʻi o Crohn. I Farani, e tusa ma le 120.000 tagata ua taʻua e aʻafia. I nei itulagi, o le Afa e faitau 4 i le 5 mataupu i le 100.000 tagata i tausaga taʻitasi. 

 I Kanata, o le faamai o le Crohn e a'afia ai le tusa ma le 50 tagata i le 100 o le faitau aofa'i i atunu'u fa'apisinisi, ae o lo'o i ai se suiga tele i le fa'afanua fa'afanua. O le nofoaga i le lalolagi e sili ona lipotia mataupu o loʻo i Nova Scotia, o le itumalo o Kanata, lea e aʻe ai le fuainumera i le 000 i le 319 tagata. I Iapani, Romania ma Korea i Saute, o le fua faatatau e itiiti ifo i le 100,000 i le 2529.

O le ma'i e mafai ona tupu i soo se matua, e aofia ai le tamaitiiti. E masani ona maua i tagata e 10 i le 30 tausaga le matutua30.

O le manatu o le matou fomaʻi i le maʻi

I le avea ai o se vaega o lona uiga lelei, Passeportsanté.net valaʻaulia oe e suʻe le manatu o se fomaʻi soifua maloloina. Dr Dominic Larose, fomaʻi faʻafuaseʻi e tuʻuina atu ia te oe lona manatu i le faamai o le Crohn :

O le fa'ama'i o Crohn o se fa'ama'i e masani ona mulimuli atu ia te oe mo lou olaga atoa. O le malamalama i lenei faʻamaʻi ma ona togafitiga e mafai ona maua ai se tulaga sili ona lelei o le olaga mo le toʻatele o tagata mamaʻi ua aʻafia.

O lenei faʻamaʻi e tupu aʻe i mu ma faʻamagaloga. O le mea lea e tatau ai ona fa'aeteete i mafutaga fa'afuase'i e mafai ona e faia. Afai e sili atu lou tiga i le taeao o le Aso Lua, e le faʻatatau i mea na e 'ai i le afiafi o le Aso Gafua. Ma afai o loʻo e lagona le lelei, e le mafua ona o le homeopathic granules na e ave i le aso na muamua atu. E na'o le su'esu'ega fa'alua-tauaso fa'afuase'i e mafai ai ona fa'apea o se togafitiga e ono aoga pe leai.

Ia mataala, aloese mai togafitiga fa'avavega, ia maua se tumama lelei o le olaga, ma saili se foma'i e mulimulita'i ia te oe. E fautuaina malosi le tulitatao faatasi ma se gastroenterologist. E mafai ona tatou ola lelei ma le faʻamaʻi! 

Dominic Larose MD CFPC (MU) FACEP, fomaʻi faʻafuaseʻi

 

Tuua se tali