O le 'ata o se fa'ailoga lautele e malamalama i ai tagata o atunu'u eseese, aganu'u ma vaega lautele. E suia e fuafua i le tagata o loʻo tatou fesoʻotaʻi i le taimi nei. O le mea lea, e toetoe lava a le mafaaseseina, e na o le leo o le leo, e mafai ona iloa ai le sootaga i le va o tagata talie, e tusa lava pe tatou te vaai ia i latou mo le taimi muamua.
E foliga mai o se uo e iloa e le gata i faʻalavelave, ae faʻapea foi pe a tatou tausua ma ia. Ma o le toʻatele o i tatou e mafai ona iloa saʻo pe iloa lelei e tagata se toʻalua le tasi i le isi e ala i le faʻalogologo i la'ua talie.
Ia vaai pe ese le talie i le va o uo ma tagata ese ma pe faʻapefea ona malamalama i nei eseesega e tagata o isi atunuʻu ma aganuʻu, o se vaega faʻavaomalo o fomaʻi suʻesuʻe na faia se suʻesuʻega tele.1. Na valaaulia tamaiti aʻoga e talanoaina mataupu eseese, ma sa puʻeina uma a latou talanoaga. O nisi o tagata talavou o ni uo fatafata, ae o isi na vaai le tasi i le isi mo le taimi muamua. Ona tipi ese lea e le au suʻesuʻe ni vaega o puʻega leo pe a talie tagata faʻatalanoa i le taimi e tasi.
Faatasi ai ma uo, matou te talie masani ma faʻafuaseʻi, e aunoa ma le puleaina pe taofiofia o matou leo.
O nei vaega na faalogologo i ai e 966 tagata nonofo i atunuu eseese e 24 i konetineta eseese e lima. Sa tatau ona latou fuafuaina pe iloa e tagata talie le tasi ma le isi ma le vavalalata.
E ui lava i eseesega faaleaganuu, i le averesi, o tagata tali uma na saʻo le fuafuaina pe iloa e tagata talie le tasi ma le isi (61% o mataupu). I le taimi lava e tasi, o teine uo teine na sili atu ona faigofie ona iloa (na mateina i le 80% o mataupu).
“Pe a tatou talanoa ma uō, e foliga faapitoa mai la tatou talie, - o le tala lea a se tasi o tusitala o le suʻesuʻega, o se fomaʻi mafaufau mai le Iunivesite o Kalefonia (USA) Grek Brant (Greg Bryant). — O tagata ta'ito'atasi uma lava e fa'aitiitia, e ese fo'i le timbre ma le leo o le leo mai le masani - e fa'ateleina. O nei foliga e lautele - pe a uma, o le saʻo o le matemateina i atunuu eseese e leʻi tele se eseesega. E foliga mai o uo tatou te talie masani ma faʻafuaseʻi, e aunoa ma le puleaina pe taofiofia o tatou leo.
O le tomai e iloa ai le tulaga o se mafutaga e ala i faʻailoga e pei o le talie ua tupu aʻe i le gasologa o le tatou evolusione. O le tomai, e ala i faʻailoga le tuusaʻo, e vave iloa ai le va o tagata tatou te le iloa e mafai ona aoga i le tele o tulaga lautele.
1 G. Bryant et al. «Su'esu'eina o feso'ota'iga i colaughter i 24 sosaiete», Taualumaga a le National Academy of Sciences, 2016, vol. 113, № 17.