Mataupu
I le 2022, e faigata ona mafaufau i le olaga e aunoa ma se eletise. I le lalolagi i aso nei, e maua ai mea uma io tatou olaga. O aso uma tatou te faʻamoemoe i ai ile fale faigaluega, aʻo faimalaga ma, ioe, ile fale. E ui o le tele o fegalegaleaiga ma le eletise e tupu e aunoa ma se faʻalavelave, e mafai ona tupu le eletise i soʻo se tulaga, e aofia ai fale gaosi oloa ma fale faufale, fale gaosi oloa, poʻo lou lava fale.
Pe a manu'a se tasi i se fa'ate'i eletise, e taua le iloa po'o a la'asaga e fai e fesoasoani ai i le tagata manu'a. E le gata i lea, e tatau ona e nofouta i aʻafiaga e ono aʻafia i le fesoasoani i se tagata na afaina i le eletise ma le auala e fesoasoani ai e aunoa ma le tuʻuina o oe i se tulaga lamatia.
A pa'i pe ui atu se eletise i totonu o se tino, e ta'ua o le eletise (electrocution). E mafai ona tupu lenei mea i soo se mea e iai le eletise. O a'afiaga o le fa'ate'ia eletise e afua mai i manu'a la'ititi ma le fa'aleagaina i manu'a tuga ma le oti. E tusa ma le 5% o falemaʻi i totonu o iunite mu e fesoʻotaʻi ma le eletise eletise. So'o se tasi ua maua i se te'i maualuga po'o mu eletise e tatau ona saili vave togafitiga faafoma'i.
O le a le fa'ate'i eletise?
E mafai ona maua e se tagata se te'i eletise ona o le faaletonu o le uaea eletise a le aiga. E tupu le te'i eletise pe a alu atu se ala eletise mai se pusa ola i se vaega patino o le tino.
Manu'a eletise e mafai ona tupu ona o le fa'afeso'ota'i ma:
- fa'aletonu mea tau eletise po'o masini;
- uaea fale;
- laina eletise;
- emo uila;
- uaea eletise.
E fa ituaiga autu o manu'a feso'ota'iga eletise:
Uila, sasa puupuu: manu'a fa'afuase'i e masani ona mafua ai mu papa'u. E mafua mai i le fausiaina o se arc, o se ituaiga o eletise eletise. E le ulu le au i totonu o le paʻu.
Iloa: o nei manu'a e tupu pe a alu le eletise e mu ai lavalava o se tagata. O le taimi nei e mafai pe leai foi i totonu o le paʻu.
Emo uila: manu'a e feso'ota'i ma se pu'upu'u ae maualuga le malosi o le eletise. O le taimi nei e tafe i totonu o le tino o le tagata.
Tapuni tapuni: e avea le tagata ma vaega o le taamilosaga ma alu atu le eletise i totonu ma fafo o le tino.
E seasea tupu ni manu'a tuga o patupatu mai ala eletise po'o mea laiti. Ae ui i lea, o le umi o fesoʻotaʻiga ma le eletise e mafai ona afaina ai.
O le a le mata'utia o le te'i eletise
Ole maualuga ole lamatiaga ole fa'ato'ilalo e fa'alagolago ile tulaga o le "tu'u" - o le malosi ma le voltage o lo'o iai nei. O le fa'ataga o le “tuu atu” o le maualuga lea e fa'amau ai maso o le tagata. O lona uiga e le mafai ona ia faamamulu le puna o le eletise sei vagana ua aveese saogalemu e se tasi. O le a matou faʻaalia manino le uiga o le tino i le malosi o loʻo iai nei, fuaina i milliamps (mA):
- 0,2 - 1 mA - o se lagona eletise e tupu (tingling, eletise eletise);
- 1 - 2 mA - o loʻo i ai se lagona tiga;
- 3 – 5 mA – fa'asa'oloto tulaga mo tamaiti;
- 6 – 10 mA – le tapulaa aupito maualalo mo tagata matutua;
- 10 - 20 mA - e mafai ona tupu se spasm i le mea e faʻafesoʻotaʻi ai;
- 22 mA - 99% o tagata matutua e le mafai ona tuʻuina le uaea;
- 20 - 50 mA - faʻalavelave e mafai;
- 50 – 100 mA – e ono tupu se pao o le fatu e lamatia ai le ola.
O le eletise a le aiga i nisi o atunuu o le 110 volts (V), i lo tatou atunuu o le 220 V, o nisi masini e manaʻomia le 360 V. Alamanuia ma laina eletise e mafai ona tatalia voltage e sili atu i le 100 V. O le maualuga o le 000 V pe sili atu e mafai ona mafua ai le loloto. mu, ma le maualalo o galu o le 500-110 V e mafai ona mafua ai maso maso.
E mafai ona te'i se tagata pe a fa'afeso'ota'i ma se eletise mai se masini la'ititi, pa puipui, po'o se uaea fa'alautele. O nei fa'ate'ia e seasea mafua ai ni manu'a tuga po'o ni fa'alavelave.
E tusa ma le afa o le oti faaeletonika e tupu ile fale faigaluega. O galuega e maualuga le lamatiaga o le fa'ate'ia eletise e le oti e aofia ai:
- faufale, tafaoga ma pisinisi faletalimalo;
- a'oa'oga ma tausiga fa'alesoifua maloloina;
- apitaga ma mea'ai;
- Gaosiga.
E tele mea e mafai ona a'afia ai le ogaoga o le fa'ateia eletise, e aofia ai:
- malosi i le taimi nei;
- ituaiga o le taimi nei - alternating current (AC) poʻo le saʻo saʻo (DC);
- o le a le vaega o le tino e oo atu i ai nei;
- o le a le umi e i ai se tagata i lalo o le faatosinaga a le vai;
- tetee i le taimi nei.
Fa'ailoga ma a'afiaga ole te'i eletise
Fa'ailoga o le te'i eletise e fa'alagolago i le tele o mea. O manu'a ona o le maualalo o le eletise e alu i lalo e foliga mai e papa'u, ma o le umi o le fa'aalia i le eletise e mafai ona mafua ai le mu loloto.
O manu'a lona lua e mafai ona tupu ona o se fa'aletonu eletise i totoga i totonu ma a'ano. E mafai ona tali atu le tagata ma le fa'atete, e mafai ona i'u ai i le leiloa o le paleni po'o le pa'u ma manu'a i se isi vaega o le tino.
a'afiaga i'uga pu'upu'u. Faʻalagolago i le ogaoga, o taunuuga vave o se manuʻa eletise e mafai ona aofia ai:
- mu;
- arrhythmia;
- tete;
- tingling po'o le fa'amate o vaega o le tino;
- leai se malamalama;
- tiga le ulu
O nisi tagata e ono o'o i le fa'anoanoa ae leai se fa'aleagaina o le tino, a'o isi e ono o'o i le tiga tuga ma le fa'aleagaina o le tino. O i latou e le'i o'o i ni manu'a tuga po'o ni fa'aletonu o le fatu i le 24 i le 48 itula talu ona fa'aeletonika e ono le mafai ona maua.
O a'afiaga ogaoga e ono aofia ai:
- i ai;
- fa'ama'i ma'i cardiovascular;
- taofi le manava.
O a'afiaga umi. O se suʻesuʻega e tasi na maua ai o tagata na maua i le eletise eletise e le sili atu ona i ai ni faʻafitauli o le fatu i le 5 tausaga talu ona tupu le mea na tupu nai lo i latou e leai. E mafai e se tagata ona o'o i fa'ailoga eseese, e aofia ai fa'ailoga fa'ale-mafaufau, neurological, ma fa'ailoga tino. E ono aofia ai:
- fa'ama'i fa'ama'i fa'ama'i (PTSD);
- manatua leiloa;
- tiga;
- faanoanoa;
- leaga le faʻatonuina;
- vaivai;
- popole, tingling, ulu;
- le mautonu;
- matapogia;
- fa'atapula'aina le va'aiga;
- fa'aitiitia le fa'atonuga;
- leiloa paleni;
- maso maso;
- manatua leiloa;
- sciatica;
- faafitauli soofaatasi;
- osofa'iga popole;
- fa'agaioiga le fa'atasi;
- afu le po.
So'o se tasi na mu i se fa'ate'i eletise po'o na maua i se eletise e tatau ona saili se foma'i.
Fesoasoani muamua mo le te'i eletise
Te'i eletise laiti, pei o masini laiti, e masani lava e le mana'omia togafitiga. Ae ui i lea, e tatau i se tagata ona sailia se togafitiga faafomaʻi pe a maua se eletise eletise.
Afai na maua e se tasi se te'i maualuga, e tatau ona vili vave le falema'i. E le gata i lea, e taua le iloa pe faapefea ona tali saʻo:
- Aua ne'i pa'i i tagata ona e ono feso'ota'i pea ma le puna eletise.
- Afai e saogalemu le faia, tape le puna eletise. Afai e le saogalemu, fa'aaoga se fasi laupapa, pepa malo, po'o se palasitika e aveese ai le puna mai le tagata manua.
- O le taimi lava latou te o ese ai mai le laina eletise, siaki le fatu o le tagata ma vaai pe o manava. Afai e papa'u a latou manava, amata loa le CPR.
- Afai e vaivai pe sesega le tagata, ia faataoto o ia i lalo ina ia maualalo lona ulu i lona tino, ma tuu i luga ona vae.
- E le tatau i se tagata ona pa'i i mu pe aveese lavalava mu.
Ina ia faia le fa'aolaina o le cardiopulmonary resuscitation (CPR) e tatau ona e:
- Tuu ou lima i luga o le tasi ma le isi i le ogatotonu o lou fatafata. Fa'aaoga le mamafa o lou tino, tulei i lalo malosi ma fa'avave ma fa'aoga 4-5 cm le loloto fa'amalosi. Ole fa'amoemoe ole faia ole 100 compressions ile 60 sekone.
- Fai manava faafoliga. Ina ia faia lenei mea, ia mautinoa o loʻo mama le gutu o le tagata, faʻasaga lona ulu i tua, sii i luga le auvae, faʻapipiʻi lona isu, ma feula i totonu o lona gutu e sii ai lona fatafata. Tuuina atu manava laveai se lua ma faʻaauau le faʻamalosi.
- Toe fai lenei faiga seia oo mai le fesoasoani po o seiloga ua amata ona manava le tagata.
Fesoasoani ile falema'i:
- I totonu o le potu faʻafuaseʻi, o le a faia e le fomaʻi se suʻesuʻega maeʻaeʻa o le tino e iloilo ai manuʻa i fafo ma totonu. O su'ega e mafai ona aofia ai:
- electrocardiogram (ECG) e mataʻituina ai le fatu;
- computed tomography (CT) e siaki ai le soifua maloloina o le faiʻai, tui, ma le fatafata;
- su'ega toto.
Auala e puipuia ai oe mai le te'i eletise
Te'i eletise ma manu'a e mafai ona mafua mai i le la'ititi i le ogaoga. E masani ona tupu fa'ate'i eletise i totonu o le fale, o lea ia siaki e le aunoa au mea faigaluega mo mea leaga.
O tagata faigaluega lata ane i le taimi o le faʻapipiʻiina o masini eletise e tatau ona faʻaeteete faʻapitoa ma mulimulitaʻi i taimi uma i tulafono faatonutonu mo le saogalemu. Afai na maua e le tagata se ma'i tu'ia o le eletise, fai le fesoasoani muamua pe afai e saogalemu ma vili le falema'i.
Fesili ma tali lauiloa
Sa matou talanoaina le mataupu ma neurologist o le vaega aupito maualuga Evgeny Mosin.
O afea e Va'ai ai ile Foma'i mo le Ma'i Eletise?
● valaau le 112 pe afai na maua e se tagata se te'i maualuga e 500 V pe sili atu;
● alu i le potu fa'afuase'i pe a maua e le tagata se te'i eletise maualalo ma i'u ai i le mu - aua le taumafai e togafitia le mu i le fale;
● Afai na maua e se tagata se tei maualalo e aunoa ma le mu, faafesootaʻi se fomaʻi ina ia mautinoa e leai se manuʻa.
O le te'i eletise atonu e le o taimi uma e mafua ai se manu'a vaaia. Fa'alagolago ile maualuga ole voltage, ole manu'a e mafai ona oti. Ae peita'i, afai e sao mai se tagata mai le ulua'i te'i eletise, e tatau ona latou sailia togafitiga faafoma'i ina ia mautinoa e leai se manu'a na tupu.
O le a le ogaoga e mafai ona o'o i ai se te'i eletise?
O le a o'o se tagata i se fa'ate'i eletise pe a fa'auma e se vaega o le tino se ta'avale eletise:
● pa'i i se uaea o lo'o amoina ma fa'avae eletise;
● Pa'i i se uaea ola ma se isi uaea e ese le voltage.
O le mata'utia o le te'i eletise e faalagolago i le tele o mea. Muamua, o le ituaiga o le taimi nei o loʻo faʻaalia e le tagata manua: AC poʻo DC. O le ala e uia e le eletise i totonu o le tino ma le maualuga o le voltage e a'afia ai foi le maualuga o lamatiaga. O le soifua maloloina atoa o se tagata ma le taimi e togafitia ai se tagata manu'a o le a aafia ai foi le maualuga o le lamatiaga.
O le a le mea taua e manatua pe a fesoasoani?
Aua nei fa'agaoioi se tagata ua te'i eletise se'i vagana ua i ai i se tulaga lamatia vave. Afai na pa'ū le tagata manua mai le maualuga pe maua se ta malosi, e mafai ona ia maua ni manua se tele, e aofia ai se manuʻa tuga o le ua. E sili atu le faʻatali mo le taunuʻu mai o fomaʻi faʻapitoa faʻafuaseʻi e aloese mai le faʻaleagaina atili.
Muamua, tu ma tilotilo solo i le mea na tupu ai le mea na tupu e suʻe ai ni tulaga lamatia. Aua ne'i pa'i atu ou lima i le tagata manu'a pe afai o lo'o pipii pea i le eletise, aua e mafai ona tafe atu le eletise i le tagata manu'a ma totonu ia te oe.
Aloese mai uaea voli maualuga se'ia tapē le paoa. Afai e mafai, tape le ala eletise. E mafai ona e faia lenei mea e ala i le tipi ese o le eletise o loʻo i ai le eletise, vaʻavaʻa, poʻo le pusa fuse.