Aerosols ma o latou aafiaga i le tau

 

O le susulu o le la, o le lagi puaoa, ma aso e tale ai tagata uma e iai lava se mea e tutusa ai: e mafua uma ona o aerosol, ni vaega laiti e opeopea i le ea. Aerosols e mafai ona avea ma tama'i matāua, pefu vaega, fasi kaponi uliuli lelei, ma isi mea e opeopea i le ea ma suia ai le paleni atoa o le malosi o le paneta.

Aerosols e tele sona aafiaga i le tau o le paneta. O nisi, e pei o le kaponi uliuli ma le enaena, e faamafanafanaina ai le siosiomaga o le Lalolagi, a'o isi, e pei o matāua o le sulfate, e mālūlū ai. E talitonu saienitisi i se tulaga lautele, o le fusi o alaleo atoa o aerosol e iu lava ina maalili teisi le paneta. Ae e le o manino atoatoa pe o le a le malosi o lenei aafiaga malulu ma le tele o le alualu i luma i le gasologa o aso, tausaga poʻo seneturi.

O a aerosol?

O le faaupuga "aerosol" o se pu'e-uma mo le tele o ituaiga o tama'i vaega o lo'o pipi'i i le atemosifia, mai ona pito pito i fafo e o'o atu i luga o le paneta. E mafai ona malo pe vai, e le i'u pe lapopoa e mafai ona iloa i mata le lava.

“Primary” aerosol, e pei o le pefu, soot po'o le masima o le sami, e sau sa'o mai luga ole paneta. E si'i a'e i luga o le ea i le matagi agi, fa'ae'e maualuga i luga o le ea e ala i mauga mu pa, po'o le fanaina mai i fa'aasu ma afi. E faia aerosol “lua” pe a fetoʻai mea eseese o loo opeopea i le atemosifia—mo se faaaʻoaʻoga, o mea oona o loo faamatuu atu e laau, matāua o le sua o le acid, po o isi mea—ua fetoʻai, ma iʻu ai i se kemikolo po o se gaioiga faaletino. O aerosol lona lua, mo se faʻataʻitaʻiga, e faʻatupuina ai le puaa lea e taʻua ai Mauga Tele Smoky i le Iunaite Setete.

 

Aerosols e fa'aoso mai fa'alenatura ma fa'apogai. Mo se faʻataʻitaʻiga, e alu aʻe le pefu mai toafa, auvai matutu, vaituloto matutu, ma le tele o isi puna. O le maualuga o le aerosol i luga o le ea e tulaʻi ma pa'ū faʻatasi ma mea tau tau; i taimi malulu, matutu i le talafaasolopito o le paneta, e pei o le tausaga aisa mulimuli, sa sili atu le pefu i le siosiomaga nai lo taimi mafanafana o le talafaasolopito o le Lalolagi. Ae ua aafia tagata i lenei taamilosaga faalenatura - o nisi vaega o le paneta ua faaleagaina i oloa oa tatou gaioiga, ae o isi ua matua susu.

O masima o le sami o le isi puna faanatura o aerosol. E feula ese mai le sami e le matagi ma le suauʻu o le sami ma faʻatumu ai vaega pito i lalo o le ea. I se fa'afeagai, o nisi o ituaiga o mauga mu mata'utia e mafai ona fanaina ai ni mea ninii ma ni matau'a maualuga i luga o le atemosifia, lea e mafai ona opeopea ai mo le tele o masina pe o'o lava i ni tausaga, o lo'o taofia i le tele o maila mai le fogaeleele.

O gaioiga a tagata e maua mai ai le tele o ituaiga aerosol eseese. O le susunuina o suau'u fa'ato'aga e maua mai ai vaega e ta'ua o kasa oona - o lea o ta'avale uma, va'alele, fale eletise ma fa'agaioiga fa'apisinisi e maua mai ai ni vaega e mafai ona fa'aputu i le ea. O fa'ato'aga e maua mai ai le pefu fa'apea fo'i ma isi oloa e pei ole aerosol nitrogen products e a'afia ai le lelei ole ea.

I se tulaga lautele, o gaoioiga a tagata ua faateleina ai le aofaʻi o vaega ninii o loʻo opeopea i le ea, ma o lea e tusa ma le faaluaina le tele o le pefu nai lo le 19 senituri. Ole numera o mea laiti tele (itiiti ifo i le 2,5 microns) o mea e masani ona taʻua o le "PM2,5" ua faʻateleina e tusa ma le 60% talu mai le Industrial Revolution. O isi aerosol, e pei o le osone, ua faʻateleina foʻi, ma aʻafiaga ogaoga o le soifua maloloina mo tagata i le lalolagi atoa.

O le filogia o le ea ua fesoʻotaʻi ma le faʻateleina o le lamatiaga o le fatu fatu, stroke, faʻamaʻi mama, ma le sela. E tusa ai ma nisi o tala faʻatatau talu ai nei, o vaega laiti i le ea na mafua ai le sili atu ma le fa miliona maliu vave i le lalolagi atoa i le 2016, ma o tamaiti ma tagata matutua na sili ona afaina ai. O aʻafiaga faʻalesoifua maloloina mai le faʻaalia i vaega laiti e sili ona maualuga i Saina ma Initia, aemaise lava i taulaga.

E fa'afefea ona a'afia le tau?

 

E lua auala e aafia ai le tau: e ala i le suia o le aofaʻi o le vevela e ulu pe alu ese mai le atemosifia, ma e ala i le aʻafiaina o ao.

O nisi aerosol, e pei o le tele o ituaiga o pefu mai maa nutimomoia, e mama i le lanu ma e oʻo lava i sina susulu o le malamalama. Pe a pa'ū ave o le la i luga o i latou, latou te toe faafoʻi atu ave mai le atemosifia, ma taofia ai lenei vevela mai le oʻo atu i luga o le fogaeleele. Ae o lenei aafiaga e mafai foi ona i ai se uiga le lelei: o le pa o le Mauga o Pinatubo i Filipaina i le 1991 na lafo atu ai i le stratosphere maualuga se aofaiga o ni vaega laiti e atagia mai ai le malamalama e tutusa ma se vaega o le 1,2 maila faatafafa, lea na mafua ai le malulu o le paneta e leʻi taofia mo le lua tausaga. Ma o le pa o le mauga mu o Tambora i le 1815 na mafua ai le malulu tele o le tau i Europa i Sisifo ma Amerika i Matu i le 1816, o le mea lea na faaigoa ai o le "The Year Without a Summer" - sa matua malulu ma pogisa na oo lava ina musuia Mary Shelley e tusi lana Gothic. tala Frankenstein.

Ae o isi aerosol, e pei o ni vaega laiti o le kaponi uliuli mai koale mu po o laupapa, e galue i le isi itu, e mitiia le vevela mai le la. E i'u ai ina fa'amafanafanaina le atemosifia, e ui ina fa'amalieina ai le fogāeleele e ala i le fa'agesegese o ave o le la. I se tulaga lautele, atonu e sili atu le vaivai o lenei aafiaga nai lo le malulu e mafua mai i le tele o isi aerosol - ae e mautinoa lava e i ai sona aafiaga, ma o le tele o mea kaponi e faʻaputuina i totonu o le ea, o le tele foi lea o le mafanafana o le siosiomaga.

Aerosols e a'afia ai fo'i le fa'atupuina ma le tuputupu a'e o ao. O matāua vai e faigofie ona fa'afefiloi i vaega ninii, o lona uiga o se atemosifia mauoa i vaega aerosol e fiafia i le fausiaina o ao. O ao paʻepaʻe e atagia mai ai ave o le la, e taofia ai i latou mai le oʻo atu i luga ma faʻamafanafanaina le lalolagi ma le vai, ae latou te mitiia foi le vevela o loʻo susulu pea e le paneta, ma maileia ai i le ea maualalo. Fa'alagolago i le ituaiga ma le nofoaga o ao, e mafai ona fa'amafanafanaina le si'osi'omaga pe fa'alili.

Aerosols ei ai se seti lavelave o aafiaga eseese i luga o le paneta, ma o tagata ua aafia tuusao lo latou i ai, aofaiga, ma tufatufaga. Ma e ui o aʻafiaga o le tau e lavelave ma fesuisuiaʻi, o aʻafiaga mo le soifua maloloina o tagata e manino: o le tele o vaega laiti i le ea, o le tele foi lea e afaina ai le soifua maloloina o tagata.

Tuua se tali